Hoofdstuk 2 Inleiding
Laatste actualisatie: 30-7-2024 + Redactioneel en tekstueel opgeschoond. + Tekst geharmoniseerd met systeemrapportages Oosterschelde en Volkerak-Zoommeer.
2.1 Aanleiding Systeemrapportage Grevelingen
Rijkswaterstaat (RWS) is verantwoordelijk voor waterveiligheid, peilbeheer, waterkwaliteit, natuurbeheer (beneden NAP -1,5 m), het wegbeheer (N57 en N59) en het nautisch beheer van het Grevelingenmeer (GM). Rijkswaterstaat beheert en bedient de doorlaatmiddelen Brouwerssluis (spuisluis) en Flakkeese spuisluis die voor peilbeheer en waterverversing worden ingezet, en de Grevelingensluis (schutsluis) waarmee schepen het Grevelingenmeer op of af kunnen gaan. Samen met het waterschap Scheldestromen en het waterschap Hollandse Delta beheert en onderhoudt Rijkswaterstaat de primaire waterkeringen. De waterschappen hebben de omliggende dijken onder hun hoede; Rijkswaterstaat de Brouwersdam en de Grevelingendam inclusief de kunstwerken. Waterschap Scheldestromen beheert twee gemalen en waterschap Hollandse Delta drie gemalen die polderwater aanvoeren naar het Grevelingenmeer.
Staatsbosbeheer (SBB) is waterbeheerder van het Grevelingenmeer tot NAP -1,5 m diepte en natuur- en landschapsbeheerder van de buitendijkse gebieden inclusief de droogvallende eilanden en de inlagen. Staatsbosbeheer beheert ook de recreatiegebieden.
Om deze rollen te kunnen uitvoeren is actuele systeemkennis van de Grevelingen nodig. Zonder actuele kennis van het systeem worden beheer en beleid, zoals besluitvorming over beheermaatregelen, monitoring, MIRT procedures en toekomstige systeemontwikkelingen moeilijker tot stand gebracht. Daarom willen Rijkswaterstaat Zee en Delta en Staatbosbeheer een Systeemrapportage tot hun beschikking hebben.
De Systeemrapportage is de opvolger van de bekkenrapportages die Rijkswaterstaat van begin jaren 1990 tot circa 2010 periodiek uitbracht voor vier deltawateren (Volkerak-Zoommeer, Grevelingenmeer, Oosterschelde, Veerse Meer). De laatste bekkerrapportage over het Grevelingenmeer is het rapport van (Wetsteijn 2011): Grevelingen meer kwetsbaar. Hierin zijn de ontwikkelingen omtrent waterkwaliteit, waterkwantiteit, peilbeheer en ecologie van de periode 1999 t/m 2008/10 gerapporteerd en vergeleken met die van de periode 1990 t/m 1998. Tevens is gekeken in hoeverre de doelen van de KRW en N2000 gehaald werden o.b.v. bestaand beleid en beheer. Let op: Deze laatste bekkenrapportage is ontsloten via de DeltaExpertise wiki; op de officiële publicaties van de overheid is het rapport niet meer te vinden.
2.2 Introductie: wat is een Systeemrapportage en wie is de doelgroep?
Een systeemrapportage heeft tot doel om data, informatie en kennis (zie kader) toegankelijk en overzichtelijk te ontsluiten ter ondersteuning van meerdere gebruikers en beheer- en beleidstoepassingen, maar ook advies- en onderzoeksprojecten. En om die data, informatie en kennis actueel te houden zodat de efficiëntie en effectiviteit van meerdere beheer- en beleidstoepassingen wordt vergroot.
Een systeemrapportage heeft dus niet een specifieke beheertaak zoals de Kaderrichtlijn Water (KRW) of een concreet project zoals Getij Grevelingen tot doel. Het is bedoeld als basisdocument om meerdere trajecten – zoals KRW en Getij Grevelingen – een vliegende start te geven. Door het op orde hebben van de basis kunnen dergelijke trajecten sneller en beter opgebouwd en onderbouwd worden. Vanuit de basis worden bovendien afstemming en prioritering van onderzoek en monitoring gefaciliteerd en kunnen deze efficiënter uitgevoerd worden.
De doelgroep voor de systeemrapportage zijn inhoudelijke professionals bij overheden, kennisinstellingen en marktpartijen die, met de Systeemrapportage, ondersteund worden bij hun werkzaamheden.
Een Systeemrapportage bestaat uit maximaal drie niveaus. - Niveau 1: Overzicht en ontsluiting van databronnen (reguliere monitoring en projectmonitoring) - Optie 1a: Verwijzen naar databronnen - Optie 1b: Ontsluiten van databronnen, inzien en eventueel downloaden (dataportal) - Niveau 2: Overzicht en inzicht in toestand en trend op parameterniveau (informatie) - Niveau 3: Verklaring van toestand en trend (kennis, systeemanalyse oorzaak-effectrelaties) - Aanvullende optie 3a: Prognose autonome ontwikkeling - Aanvullende optie 3b: Overzicht van kennisleemtes
Voor de Grevelingen is de Systeemrapportage tot niveau 3 uitgewerkt inclusief opties 3a (prognose autonome ontwikkeling - versie d.d. september 2019) en 3b (overzicht kennisleemtes - versie d.d. oktober 2023).
2.3 Doelen Systeemrapportage Grevelingen
Het primaire doel van de Systeemrapportage is het vastleggen van de actuele toestand en trend van het systeem boven en onder water aan de hand van langjarige trends van zowel abiotische als biotische parameters. Door de ontwikkelingen van de afgelopen decennia te verklaren beoogt dit document het begrip van het functioneren van het systeem inclusief de relevante kunstwerken, land- en waternatuur en de relaties daartussen, vast te leggen.
Daarnaast is een Systeemrapportage bedoeld om inzichtelijk te maken welke onderdelen van het systeem niet of onvoldoende begrepen worden in de context van beheer-, beleids- of andere omgevingsopgaven. Hiervoor worden trends en onderlinge relaties in samenhang geanalyseerd. Geïdentificeerd wordt waar een gebrek aan kennis is. Inzicht in dergelijke kennisleemtes is nodig om onderzoek en monitoring aan te kunnen sturen en om uiteindelijk te kunnen bepalen welke maatregelen nodig en effectief zijn om de huidige toestand en ontwikkelingen te verbeteren.
De Systeemrapportage Grevelingen geeft inzicht in de ontwikkelingen op gebied van waterbeweging en hydrodynamiek, morfologie, waterkwantiteit, waterkwaliteit en ecologie (natuur). Daarnaast worden de gebruiksfuncties in relatie tot ruimtelijk gebruik en de vigerende wettelijke kaders en beleidskaders beknopt beschreven of wordt verwezen naar beschikbare informatie.
Tot slot wordt zoveel mogelijk een holistisch beeld gegeven op de ontwikkelingen door deze onderling te vergelijken/ verbinden en te verklaren. Dit holistisch beeld is het samenbrengen van alle puzzelstukjes van het systeem, om dat vervolgens te analyseren en proberen te verklaren, wat een belangrijke stap is om het systeem te doorgronden en in de toekomst in de vingers te houden.
2.4 Gebiedsafbakening en beschouwde tijdsperiode
De Systeemrapportage beschouwt het water, de eilanden, het buitendijkse terrestrisch deel en het door kwel beïnvloed achterland binnendijks.
De beschouwde periode is afhankelijk van de beschikbaarheid van meetgegevens. Er wordt gestreefd om in ieder geval de periode 1990 t/m 2022 te dekken. Let op dat binnen deze periode het waterbeheer enkele keren is gewijzigd, zie hoofdstuk 4 en Figuur 4.1.
2.5 Overzicht van data- en informatiebronnen op hoofdlijnen
In de Systeemrapportage worden meetgegevens gebruikt die in het kader van MWTL (jaarlijks) zijn verzameld voor wat betreft de waterkwaliteit en waterkwantiteit en ecologische parameters. Voor de terrestrische flora en fauna van de droogvallende delen en inlagen zijn gegevens gebruikt van RWS en SBB. Tevens is gebruik gemaakt van de rapportages die in de opdracht van het project Getij Grevelingen door Wageningen Marine Research en Deltares zijn uitgevoerd. In deze rapportages wordt ingegaan op de huidige situatie, op de autonome ontwikkeling en wordt toegewerkt naar een holistisch beeld van het systeem Grevelingen.
2.6 Indeling van de Systeemrapportage
Hoofdstuk 3 beschrijft de geografische ligging van de Grevelingen, de kunstwerken, het peilregime en het beheer door RWS en SBB.
{Hoofdstuk (holistischBeeld) geeft de historische ontwikkeling weer in en om de Grevelingen en gaat daarbij in op interacties tussen de verschillende compartimenten en de draagkracht van het ecosysteem Grevelingen”}
Hoofdstuk 5 beschrijft de meteorologische omstandigheden die relevant zijn voor de Grevelingen over wind, temperatuur, zonnestraling, neerslag en verdamping inclusief de ontwikkelingen in de tijd.
Hoofdstuk 6 behandelt de abiotische aspecten met betrekking tot grondwater (zowel grondwater-kwantiteit- als grondwaterkwaliteit) ofwel de grondwaterstromen en de bodemchemie in de tijd.
Hoofdstuk 7 beschrijft de hydrodynamiek: waterstanden, golven, waterbalans inclusief zoetwater aan- en afvoer, inclusief de ontwikkelingen in de tijd, en de zeespiegelstijging (huidige modelklimaatscenario’s).
Hoofdstuk 8.1 beschrijft de morfodynamiek ofwel de morfologische ontwikkelingen met name van de (voor)oevers, de bodemkarakteristieken en bodemsamenstelling van het meer.
Hoofdstuk 9 beschrijft de waterkwaliteit op basis van fysisch-chemische stoffen (zwevend stof, zuurstof enz.) en microverontreinigingen, de emissies van nutriënten uit polderwaterlozingen en stratificatie
Hoofdstuk 10 behandelt de ecologische water-gerelateerde flora en fauna zoals fytoplankton, bodemdieren, vis en zeezoogdieren (inclusief exoten).
Hoofdstuk 11 geeft een overzicht van de wettelijke kaders en beleidskaders waar aan getoetst wordt.
Hoofdstuk 12 beschrijft de gebruiksfuncties en de ruimtelijke ontwikkelingen op gebied van recreatie, visserij en overige functies.
Hoofdstuk 13 geeft een overzicht van de genomen maatregelen in de Grevelingen en de “lessons learned” tot nu toe.
Hoofdstuk (autonomeOntwikkeling) geeft een prognose voor de autonome ontwikkelingen
Hoofdstuk 15 geeft een overzicht en beoordeling van de beschikbare kennis en van de kennisleemtes.
2.7 Organisatie, deelnemende partijen, onderhoud en actualisatie
In 2018 is de Regiegroep onderzoek en monitoring Zuidwestelijke Delta ingesteld. Hierin werken de initiatiefnemers Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer samen met provincie Zeeland, terreinbeheerders en natuurpartijen, waterschappen en vertegenwoordigers van de andere provincies en Rijksoverheid aan afstemming van onderzoek en monitoring op het gebied van waterkwaliteit en natuurwaarden (ecologie). De Regiegroep heeft een begeleidende rol bij het opstellen en actualiseren van de Systeemrapportage.
De Systeemrapportage wordt actueel gehouden door Rijkswaterstaat Zee en Delta en Staatsbosbeheer gefaciliteerd door Deltares. Actualisatie gebeurt in een niet publiek toegankelijke versie, waarvoor in overleg en met inachtneming van een gebruiksovereenkomst een verzoek tot toegang ingediend kan worden bij Rijkswaterstaat Zee en Delta (contact: Paul Paulus). Na kwaliteitsborging en goedkeuring wordt de meest actuele versie geplaatst op de Delta-expertise wiki. Oudere versies zullen daar als pdf ook blijvend te vinden zijn.