Hoofdstuk 3 Gebiedsbeschrijving en beheer

Laatste actualisatie: juli 2024 + Verwijzing naar ingebruikname Flakkeese spuisluis in 2020 aangepast. + Enkele kleine tekstuele aanpassingen

Eerste versie: juli 2020

3.1 Korte historie van de Grevelingen

Hier wordt verwezen naar de Delta Expertise Wiki

3.2 Geografische beschrijving

De Grevelingen ligt op de grens van Zeeland en Zuid-Holland (figuur 3.1). Aan de noordkant ligt het eiland Goeree-Overflakkee, aan de zuidzijde Schouwen-Duiveland. Tot 1964 was de Grevelingen een estuarien getijdengebied met uitgestrekte platen, slikken en schorren. Het estuarium stond in verbinding met zout Noordzeewater aan de westzijde via de monding en in verbinding met de Oosterschelde aan de oostzijde. Zoet water werd vanuit de Rijn en Maas aangevoerd via de verbinding met het Volkerak. Met de aanleg van de Deltawerken werd de Grevelingen afgesloten van de Noordzee, Oosterschelde en het Volkerak waardoor het in potentie een zoetwatermeer werd. In 1964 werd als eerste de Grevelingendam aangelegd om de Grevelingen aan de oostzijde af te sluiten, in 1971 volgde de afsluiting van de monding naar de Noordzee met de aanleg van de Brouwersdam.

In de huidige situatie is het Grevelingenmeer het grootste zoutwatermeer van West-Europa en is vooral van belang voor de watersport, recreatie, natuur en visserij.

Figuur 3.1: Overzichtskaart van het Grevelingenmeer. Cirkels representeren monsterpunten uit MWTL. De blauwe cirkels zijn lange termijn waterkwaliteitsmetingen, en de rode cirkels zijn de posities van meetpalen.

Van de 5.000 hectare intergetijdegebied voor de afsluiting, viel ongeveer 3.000 ha permanent droog na de afsluiting. Dit werden de huidige eilanden, de rest verdween permanent onder water. Door middel van beheer op het land wordt geprobeerd ongeveer 70% open te houden (graslanden) en 30% mag zich natuurlijk door ontwikkelen tot bos. Dit heeft geleid tot een zeer rijke flora en fauna van internationale allure. In de Grevelingen liggen vier grote natuureilanden. Van west naar oost zijn dit: Hompelvoet, Dwars in de Weg, Stampersplaat en Veermansplaat. Daarnaast liggen er nog enkele kleinere eilanden, waarvan Markenje in het noorden de grootste is. Vele kleine eilanden van vaak niet meer dan één hectare worden gebruikt door kustbroedvogels om te broeden.

Ook zijn er enkele recreatie-eilanden gemaakt. Van west naar oost zijn dit: Ossehoek, Archipel en Mosselbank.

Langs de oevers van de Grevelingen ligt een afwisseling van recreatie en natuurgebieden. De intensieve recreatie is gezoneerd langs de dammen. Met bij de Brouwersdam in het westen de Kabbelaarsbank en de Punt en in het oosten de recreatieterreinen van de Grevelingendam.

Het grootste landgebied langs de oever van de Grevelingen ligt aan de noordoostkant: de Slikken van Flakkee. Een klein deel van dit gebied was schorgebied voor de afsluiting. Verreweg het grootste deel was intergetijdegebied. Nadat dit permanent droogviel door de afsluiting is een gebied van bijna 1.500 ha ontstaan met grote waarden voor natuur. Kleinere natuurgebieden langs de randen zijn onder andere te vinden bij Battenoord, Dijkwater, de Slikken van Bommenede en Slik de Kil.

3.3 Kunstwerken

Brouwersdam en Brouwerssluis

De Brouwersdam is 6,5km lang en scheidt de Noordzee van het Grevelingenmeer en verbindt de eilanden Schouwen-Duivenland (Zeeland) en Goeree Overflakkee (Zuid Holland) sinds 1971 aan de west zijde. De dam beschermt het binnenland van hoogwater en zeegolven en is na de Oosterscheldekering het grootste Deltawerk. De dam heeft ook een verkeersfunctie; Over de dam loopt de N57 en aan beide zijden een parallelweg.

Halverwege de jaren 70 werd besloten om in de Brouwersdam een spuisluis te bouwen om de uitwisseling met de Noordzee weer mogelijk te maken en het Grevelingenmeer zout te houden in plaats van verder te laten verzoeten. Via de Brouwerssluis wordt het peilbeheer gereguleerd; het uitgangspunt is de Brouwerssluis jaarrond open te houden. Voor de handhaving van het peilbesluit en bij bijzondere situaties, zoals bijvoorbeeld bij storm, is het nodig de Brouwerssluis een korte periode geheel of gedeeltelijk te sluiten.

Grevelingendam, Flakkeese Spuisluis en Grevelingensluis

De 6 km lange Grevelingendam is een dam tussen Schouwen-Duiveland en Goeree-Overflakkee en verbindt de eilanden Schouwen-Duivenland en Goeree Overflakkee sinds 1965 aan de oostzijde. Via de Grevelingensluis bij Bruinisse passeren de beroep- en plezierschepen van het Grevelingenmeer naar de Oosterschelde en andersom. Over de Grevelingendam loopt de N59. Over de Grevelingsluis is een tweede brug aangelegd om er voor te zorgen dat het verkeer kan blijven doorstromen bij het gebruik van de sluis. Dicht bij het Zuid-Hollandse uiteinde van de Grevelingendam sluit de Philipsdam aan op de Grevelingendam.

De Flakkeese spuisluis (FSS) is gelegen in de Grevelingdam en vormt een verbinding tussen Oosterschelde en Grevelingenmeer. Deze is in 1985 gebouwd en in 1986 in werking getreden om uit milieu oogpunt het zoutgehalte in de Noordelijke tak van de Oosterschelde op peil te houden tijdens de bouw van de Philipsdam. Toen de Philipsdam klaar was (1988) is de FSS vervolgens weer buiten gebruik genomen.

Vanaf de jaren 2000 met de implementatie van de Kaderrichtlijn Water is de FSS in het KRW maatregelenprogramma opgenomen met als doel, een tweezijdige spuiverbinding tussen de Oosterschelde en het Grevelingenmeer te realiseren en het Grevelingenmeer (vooral lokaal in het oostelijk deel) van vers en zuurstofrijke water vanuit de Oosterschelde te voorzien. In 2016 is Rijkswaterstaat met de renovatie van de FSS begonnen; in 2017 is deze weer tweezijding in gebruik genomen en heeft 1 jaar gefunctioneerd. Vanaf 2018 is de FSS buiten gebruik gesteld wegens aanpassingen aan de sluis om deze geschikt te makken als test site voor waterkrachtturbines. Nadat dit Tidal Test Centre uiteindelijk geen doorgang vond, is de FSS vanaf december 2021 weer in operationeel gebruik.

3.4 Peilregime en peilbesluit

Sinds 2013 is het huidig peil formeel in een besluit vastgelegd, rekening houdend met de wensen van belanghebbenden rondom het Grevelingenmeer.

Het peilregime voor het Grevelingenmeer is als volgt vastgesteld:

• Het huidig peil van het Grevelingenmeer fluctueert het gehele jaar door tussen maximaal NAP -0,10 m en minimaal NAP -0,30 m;
• Het middenpeil wordt zoveel mogelijk gehouden op NAP NAP -0,20 m rekening houdend met de volgende uitgangspunten:
  • tijdens het broedseizoen een middenpeil van NAP -0,26 m om maximaal geschikt broedgebied voor kustbroedvogels te garanderen;
  • in de periode september t/m februari in drie perioden van drie weken een middenpeil van NAP -0,16 m (na het uitvliegen van de jongen); hiermee worden bovendien, de zone(s) met zoutwatervegetatie behouden en verruiging en ontzilting voorkomen.

Genoemde peilen zijn exclusief op- en afwaaiing gemeten op locatie BOM1 (haven Bommenede) in het midden van het meer.

Verder informatie over het peilbeheer en het beheer van de Brouwerssluis is te vinden in hoofdstuk 7: Waterkwantiteit en hydrodynamiek